Abdominal Histerektomi

Tüm Dün­ya’da ji­ne­ko­log­la­rın se­zar­yen ame­li­ya­tın­dan son­ra en sık yap­tık­la­rı ame­li­yat his­te­rek­to­mi­dir ve tüm his­te­rek­to­mi­le­rin %60-70’i ab­do­mi­nal yol­dan ya­pıl­mak­ta­dır.3CDC (Cen­ters for Di­sea­se Con­trol and Pre­ven­ti­on) 1988-1990 yıl­la­rı ara­sın­da Ame­ri­ka’da 1.7 mil­yon ka­dı­na his­te­rek­to­mi ya­pıl­dı­ğı­nı bil­dir­di. 1991 yı­lın­da ABD’de 544.000 ka­dı­na his­te­rek­to­mi ya­pıl­dı ve bu­nun 408.000’i (%75) ab­do­mi­nal yol­dan 136.000’i (%25) va­ji­nal yol­dan ya­pıl­dı.4-5Son yıl­lar­da his­te­rek­to­mi sa­yı­sı gi­de­rek ar­tış gös­ter­mek­te ve Ame­ri­ka’da yıl­da 500.000- 600.000 ka­dı­na his­terek­to­mi ame­li­ya­tı ya­pıl­mak­ta­dır.3

HİS­TEREK­TO­Mİ EN­Dİ­KAS­YON­LA­RI

Be­nign Has­ta­lık­lar

Anor­mal ute­rin ka­na­ma, mi­yo­ma ute­ri, ade­no­mi­yo­zis, en­do­met­riyo­zis, pel­vik or­gan pro­lap­su­su, pel­vik inf­la­ma­tu­ar has­ta­lık, kro­nik pel­vik ağ­rı, ge­be­lik­le iliş­ki­li komp­li­kas­yon­lar.6

Ma­lign Has­ta­lık­lar

Ser­vi­kal in­tra­epi­te­li­al ne­op­la­zi, mi­ni­mal in­va­ziv se­rvi­kal kan­ser, ati­pik edo­met­ri­al hi­perp­la­zi, en­do­met­ri­al kan­ser, over kan­se­ri, fal­lop tü­pü kan­se­ri, ges­tas­yo­nel tro­fob­las­tik tü­mör.

Mi­yo­ma Ute­ri

Ka­dın­lar­da çok sık gö­rü­len bir tü­mör­dür ve bu ne­den­le his­trek­to­mi­nin en sık ne­de­ni­dir.7Mi­yo­ma ute­ri­si olan ka­dın­lar­da fer­ti­li­te ar­zu­su var­sa mi­yo­mek­to­mi ya­pı­lır. Mi­yo­ma ute­ri­de ope­ras­yon en­di­kas­yo­nu sık­lık­la anor­mal ute­rin ka­na­ma, pel­vik ağ­rı ve ba­sı hissidir.

Anor­mal Ute­rin Ka­na­ma

His­te­rek­to­mi en­di­kas­yon­la­rı­nın %20’si­ni oluş­tu­rur. Dis­fonk­si­yo­nel ute­rin ka­na­ma­nın te­da­vi­sin­de me­di­kal te­da­vi­ye ce­vap alı­na­ma­dı­ğın­da fer­ti­li­te ar­zu­su ol­ma­yan ka­dın­lar­da his­te­rek­to­mi bir al­ter­na­tif ola­bi­lir.

Ade­no­mi­yo­zis

Me­di­kal te­da­vi­ye ce­vap ver­me­yen, hi­per­me­no­re ve şid­det­li dis­me­no­re­si olan ute­ru­su nor­mal­den bü­yük ka­dı­lar­da ade­no­mi­yo­zis dü­şü­nü­lür ve fer­ti­li­te ar­zu­su ol­ma­yan ka­dın­lar­da his­te­rek­to­mi ya­pı­la­bi­lir.8

Kro­nik Pel­vik Ağ­rı

His­te­rek­to­mi en­di­kas­yon­la­rı­nın %18’ini kro­nik pel­vik ağ­rı oluş­tu­rur. Ka­dın­lar­da pel­vik ağ­rı ute­rin ne­den­li ise ve me­di­kal te­da­vi­le­re ce­vap ver­mi­yor­sa fer­ti­li­te ar­zu­su ol­ma­yan ka­dın­lar­da his­te­rek­to­mi bir al­ter­na­tif ola­rak dü­şü­nü­le­bi­lir.9Kro­nik sal­pen­ji­tis, hid­ro­sal­pen­ji­tis ve tu­bo- ova­ri­an ap­se his­te­rek­to­mi en­di­kas­yo­nu ola­bi­lir.

Ge­ni­tal Pro­lap­sus

His­te­rek­to­mi­le­rin yak­la­şık %15’i ge­ni­tal pro­lap­sus ne­de­ni ile ya­pıl­mak­ta­dır. Ge­ni­tal pro­lap­sus­ta his­te­rek­to­mi­ler va­ji­nal yol­dan ya­pı­lır.

Obs­tet­rik Acil­ler

Post­par­tum he­mo­ra­ji ne­de­ni ile en sık ute­rin ato­ni­ler­de his­te­rek­to­mi ya­pıl­ma­sı ge­re­kir. Ona­rı­la­ma­yan ute­rus rüp­tür­le­rin­de, pla­sen­ta per­krea­ta ve pla­sen­ta in­crea­ta du­ru­mun­da da his­te­rek­to­mi yap­mak ge­re­ke­bi­lir. Se­zar­yen­ler­den son­ra ya­pı­lan his­te­rek­to­mi­ler­de ser­vik­sin tam di­la­te ol­du­ğu has­ta­lar­da ser­vik­si to­tal çı­kar­mak zor ola­ca­ğı için sub­to­tal his­te­rek­to­mi ya­pı­la­bi­lir.

Ser­vi­kal İn­tra­e­pi­te­li­yal Ne­op­la­zi

Tek­rar eden high gra­de disp­la­zi­ler­de has­ta­nın fer­ti­li­te ar­zu­su yok ise ab­do­mi­nal his­te­rek­to­mi ya­pı­la­bi­lir. Mi­ni­mal in­va­ziv ser­vi­kal in­tra­epi­te­li­yal ne­op­la­zi (Ev­re1 A1) has­ta­lı­ğı olan­lar­da eks­tra­fa­si­yal ab­do­mi­nal his­te­rek­to­mi ya­pı­lır.

Be­nign Ova­ri­an Tü­mör

Fer­ti­li­te ar­zu­su ol­ma­yan pe­ri­me­no­po­zal dö­nem­de­ki ka­dın­lar­da ve post­me­no­po­zal dö­nem­ler­de­ki ka­dın­lar­da over­le­rin çı­ka­rıl­ma­sı ge­re­ken du­rum­lar­da ab­do­mi­nal his­te­rek­to­mi ya­pı­la­bi­lir.

En­do­met­ri­yal Ati­pik Hi­perp­la­zi, Ade­no­kar­si­no­ma ve Sar­ko­ma Ute­ri

Ati­pik en­do­met­ri­yal hi­perp­la­zi­ler­de has­ta­nın fer­ti­li­te ar­zu­su yok ise his­te­rek­to­mi ya­pı­lır. En­do­met­ri­um kan­se­rin­de ve ute­rin sar­kom­lu has­ta­lar­da to­tal ab­do­mi­nal his­te­rek­to­mi + bi­la­te­ral sal­pin­go-oo­fe­rek­to­mi en önem­li te­da­vi şek­li­dir ve en­do­met­ri­um kan­ser­li has­ta­lar­da his­te­rek­to­mi ile bir­lik­te ev­re­le­me cer­ra­hi­si (to­tal ab­do­mi­nal his­te­rek­to­mi+ bi­la­te­ral sal­pin­go-oo­fe­rek­to­mi + pel­vik ve pa­ra­aor­tik len­fa­de­nek­to­mi) de ya­pı­la­rak ad­ju­van te­da­vi ge­rek­li­li­ği­ne ka­rar ve­ril­mek­te­dir.

AB­DO­Mİ­NAL HİS­TE­REK­TO­Mİ­NİN TİP­LE­Rİ

İn­tra­fa­si­al His­te­rek­to­mi

Me­sa­ne ile ute­rus ara­sın­da­ki ve­zi­ko-ute­rin spa­ce ve ute­rus ile rek­tum ara­sın­da­ki rec­to-ute­rin spa­ce ara­sın­da­ki fa­si­al pla­na gi­ri­le­rek ger­çek­leş­ti­ri­lir.

Tip I (Eks­tra­fa­si­al His­te­rek­to­mi)

Pu­bo­ser­vi­kal li­ga­ment ek­si­ze edi­lir. Ser­vi­kal in­tra­epi­te­li­al lez­yon­lar­da, er­ken stro­mal in­vaz­yon gös­te­ren ser­vi­kal ne­op­la­zi­ler­de (Ev­re IA1) uy­gu­la­nır.

Tip II His­te­rek­to­mi (Mo­di­fi­ye Ra­di­kalHis­te­rek­to­mi, Ex­ten­ded His­te­rek­to­mi)

Kar­di­nal ve ute­ro­sak­ral li­ga­man­la­rın me­di­al 1/2’si ve va­jen üst 1/3’ü çı­kar­tı­lır. Ev­re IA2 ser­vi­kal ne­op­la­zi­ler­de uy­gu­la­nır.

Tip II­I His­te­rek­to­mi (Ra­di­kal Ab­do­mi­nalHis­te­rek­to­mi)

Kar­di­nal ve ute­ro­sak­ral li­ga­man­la­rın ta­ma­mı ve va­jen üst 1/2’si-1/3’ü çı­kar­tı­lır. Ev­re IB ve II­A ser­vi­kal ne­op­la­zi­ler­de uy­gu­la­nır.

Tip IV His­te­rek­to­mi (Ex­ten­ded Ra­di­kalHis­te­rek­to­mi)

Tip 3 his­te­rek­to­mi­ye ek ola­rak su­pe­ri­or ve­zi­kal ar­ter ek­si­ze edi­le­rek pe­ri­üret­ral do­ku­lar ve va­jen 3/4’ü çı­kar­tı­lır. Dis­tal üre­ter­le­ri tu­tan ve pa­ra­met­riu­ma aşı­rı in­va­ze olan ma­lign lez­yon­lar­da uy­gu­la­nır.

Tip V His­te­rek­to­mi (Par­si­yel Ek­zen­te­ras­yon)

Üre­ter ve me­sa­ne­nin tu­tu­lan kıs­mı ek­si­ze edi­lir. Dis­tal üre­ter ve­ya me­sa­ne­yi tu­tan san­tral re­kür­rens­li ser­vi­kal ne­op­la­zi­ler­de uy­gu­la­nır. Bu va­ka­lar­da ço­ğun­luk­la an­te­ri­or ek­zen­te­ras­yon uy­gu­la­nır ve­ya ope­ras­yon ye­ri­ne has­ta­ya rad­yo­te­ra­pi ve­ri­lir.11

ABDOMİNAL HİSTEREKTOMİ KOMPLİKASYONLARI

His­te­rek­to­mi­de en sık gö­rü­len komp­li­kas­yon en­fek­si­yon ve ate­lek­ta­zi ile il­gi­li mor­bi­di­te­ler­dir. Birçok ça­lış­ma­da ya­ra ye­ri en­fek­si­yon oran­la­rı %7-11 ara­sın­da, va­jen kaf en­fek­si­yon oran­la­rı %9.4, üri­ner sis­tem en­fek­si­yon­la­rı %13 ola­rak bil­di­ril­miş­tir.17,18

Cer­ra­hi tec­rü­be­ye rağ­men ji­ne­ko­lo­jik ope­ras­yon ya­pan cer­rah in­tra­ope­ra­tif ve pos­to­pe­ra­tif dö­nem­de cer­ra­hi­ye bağ­lı komp­li­kas­yon­lar­la kar­şı­la­şa­bi­lir. İn­tra­o­pe­ra­tif komp­li­kas­yon­lar üri­ner sis­tem ya­ra­lan­ma­la­rı, gas­tro­in­tes­ti­nal sis­tem ya­ra­lan­ma­la­rı, si­nir ya­ra­lan­ma­la­rı ve da­mar ya­ra­lan­ma­la­rı şek­lin­de ola­bi­lir. Postope­ra­tif komp­li­kas­yon­lar; ile­us, in­siz­yo­nel her­ni, ya­ra ye­ri iyi­leş­me prob­lem­le­ri, en­fek­si­yon, va­ji­nal kaf ap­se­si, de­rin ven trom­bo­zu ve trom­boem­bo­li­dir.

He­mo­ra­ji

His­te­rek­to­mi ya­pı­lan 10110 ka­dın­da cid­di he­mo­ra­ji ora­nı %2.1 ola­rak bil­di­ril­miş­tir.19Baş­ka bir ça­lış­ma­da in­tra­fa­si­al his­te­rek­to­mi tek­ni­ği ile his­te­rek­to­mi ya­pı­lan 867 ka­dın­da or­ta­la­ma kan kay­bı 286±112ml ve cid­di he­mo­ra­ji ora­nı %0.2-1 ola­rak bil­di­ril­miş­tir.20

Üri­ner Sis­tem Komp­li­kas­yon­la­rı

Tüm his­te­rek­to­mi va­ka­la­rın­da üre­ter ya­ra­lan­ma in­si­dan­sı 1/1000 la­pa­ros­ko­pik his­te­rek­to­mi­ler­de 13.9/1000 va­ji­nal his­te­rek­to­mi­ler­de 0.2/1000 to­tal ab­do­mi­nal his­te­rek­to­mi­ler­de 0.3/1000 ve sub­to­tal ab­do­mi­nal his­te­rek­to­mi­ler­de 0.3/1000 ola­rak bil­di­ril­miş­tir. Me­sa­ne ya­ra­lan­ma ora­nı ise to­tal ab­do­mi­nal his­te­rek­to­mi­ler­de 1/1000 va­ji­nal his­te­rek­to­mi­ler­de 0.2/1000 la­pa­ros­ko­pik his­te­rek­to­mi­ler­de 2.2/1000 ola­rak bil­di­ril­miş­tir.21To­tal ab­do­mi­nal his­te­rek­to­mi ya­par­ken ret­ro­pe­ri­to­nun açı­la­rak üre­te­rin di­rekt gö­rül­me­si üre­ter ya­ra­lan­ma ola­sı­lı­ğı­nı azal­ta­cak­tır. Üre­ter ret­ro­pe­ri­ton­da bro­ad li­ga­man yap­rak­la­rı açıl­dık­tan son­ra ret­ro­pe­ri­to­na ya­pı­lan künt dis­sek­si­yon­la ra­hat­lık­la gö­rü­le­bi­lir.

Üre­ter ya­ra­lan­ma­sı ol­du­ğun­da tes­pit edil­miş­se he­men ta­mir edil­me­si ge­re­kir. Ope­ras­yo­nu ya­pan cer­ra­hın üre­ter ta­mi­ri için de­ne­yi­mi yok­sa kon­sül­tas­yon is­te­ye­bi­lir. Üre­ter içi­ne do­ub­le J ka­te­ter ko­nu­la­rak üre­te­ro­ü­re­te­ros­to­mi ve­ya üre­te­ro­ne­o­sis­tos­to­mi ya­pı­lır.

Me­sa­ne Ya­ra­lan­ma­la­rı

Üre­ter ya­ra­lan­ma­sın­dan da­ha sık gö­rü­lür. Ha­sa­rın di­rekt gö­rül­me­si ile ta­nı ko­nu­lur. Me­sa­ne­nin ya­ra­lan­dı­ğın­dan şüp­he­le­nil­miş­se ta­nı koy­mak için me­sa­ne içi­ne ret­rog­rad yol­dan me­ti­len ma­vi­si ve­ri­le­rek me­sa­ne dol­du­ru­lur ve ka­çak olan yer­den ya­ra­lan­ma ol­du­ğu an­la­şı­lır. Tam kat yır­tık­lar iki ta­ba­ka ha­lin­de 3-0 ab­sor­bab­le sü­tür ile iki ta­ba­ka ha­lin­de ona­rı­lır. Yır­tıl­ma 4 cm< ise de­vam­lı sü­tür, yır­tıl­ma 4 cm> ise de­vam­lı ol­ma­yan tek tek bağ­la­nan sü­tür tek­ni­ği ile ona­rı­lır. Post ope­ra­tif 3-10 gün fo­ley ka­te­te­ri­zas­yon ya­pı­lır ve tri­gon yır­tık­la­rın­da üre­ter ka­te­te­ri ve fo­ley ka­te­ter bir­lik­te ta­kı­lır.22

Bar­sak Ya­ra­lan­ma­la­rı

His­te­rek­to­mi sı­ra­sın­da bar­sak ya­ra­lan­ma ola­sı­lı­ğı ol­duk­ça az­dır, in­si­dan­sı %0.3 ci­va­rın­da­dır. Bar­sak ya­pı­şık­lı­la­rı dis­se­ke edi­lir­ken ya­ra­lan­ma­lar ola­bi­lir. Se­ro­za ve­ya mus­ku­la­ri­sin kü­çük de­fekt­le­ri 3-0 geç ab­sor­be olan sü­tür ile de­vam­lı di­kiş­ler ko­yu­la­rak ta­mir edi­lir. Bü­yük ya­ra­lan­ma­lar­da re­zek­si­yon ve rea­nas­to­mo­zis ge­re­ke­bi­lir.23

Da­mar Ya­ra­lan­ma­la­rı

Aor­ta, v. ca­va inf, com­mon ili­ac ar­ter-ven, ilia­ca ex­ter­na ar­ter-ven gi­bi bü­yük da­mar­lar ta­mir edi­lir. Ka­na­ma­la­rı dur­dur­mak için kom­pres­yon, elek­tro­sur­gi­cal uni­te kul­lan­ma ve­ya da­mar li­gas­yo­nu ba­sit tek­nik­ler­dir. İnat­çı pel­vik he­mo­ra­ji­ler­de in­ter­nal ili­ak ar­ter li­gas­yo­nu ya­pı­la­bi­lir.24

HİS­TE­REK­TO­Mİ SI­RA­SIN­DA OVERLERİN ALINMASI KA­RA­RI

Oo­fe­rek­to­mi over kan­se­ri­nin ön­len­me­si için uy­gu­la­nır an­cak has­ta­la­rın me­no­poz ön­ce­si oo­fe­rek­to­mi ya­pıl­dı­ğın­da hor­mon rep­las­man te­da­vi­si al­ma­sı ge­re­kir. Be­nign ne­den­ler­den do­la­yı his­te­rek­to­mi ya­pı­lan ka­dın­lar­da ai­le­sel risk ta­şı­mı­yor­sa ova­ri­an kan­ser ge­liş­me ris­ki %0,14 ola­rak be­lir­til­miş­tir. Me­no­poz ön­ce­si dö­nem­de be­nign ne­den­ler­den do­la­yı his­te­rek­to­mi ya­pı­la­cak bir ka­dın­da oo­fe­rek­to­mi ya­pıl­ma ya­şı 46 ola­rak ka­bul gör­müş­tür.28Fa­kat oo­fe­rek­to­mi ka­ra­rı her has­ta için fark­lı özel­lik ta­şı­ya­ca­ğın­dan ay­rı ay­rı ko­nu­şa­rak ka­rar ver­mek ge­re­kir.

KAY­NAK­LAR

1. Jo­nes HW. Hyste­rec­tomy. In. Rock JA, Jo­nes HW, (eds). Te Lin­de’s ope­ra­ti­ve gyne­co­logy. 9th edi­ti­on. Phi­la­delp­hi­a: Lip­pin­cott Wil­li­ams and Wil­kins; 2003; 799-828.

2. Ric­hard­son EH. A simp­le tech­ni­qu­e for ab­do­mi­nal panhy­ste­rec­tomy. Surg Gynae­col Obs­tet. 1929: 48; 248-51

3. Bag­gish MS. To­tal and sub­to­tal ab­do­mi­nal hyste­rec­tomy. Best Pract Res Clin Obs­tet and Gynae­col. 2005; 19(3): 333-56.

4. U.S De­part­ment of He­alth and Hu­man Ser­vi­ces, Pub­lic He­alth Ser­vi­ces,Gen­ter For Di­se­sa­se Con­trol. Na­tio­nal Hos­pi­tal Disc­har­ge Sur­vey, An­nu­al Sum­mary.Hyatt­svil­le, MD: U.S. De­part­ment Of Hu­man Ser­vi­ce,1991.

5. Pok­ras R. Hyste­rec­tomy : Past, pre­sent and fu­tu­re. Stat Bull Met­rop In­sur Co. 1989; 70: 12

6. Ma­resh MJ, Met­cal­fe MA, McPher­son K et al. The VA­LU­E na­tio­nal hyste­rec­tomy study: des­crip­ti­on of the pa­ti­ents and the­ir sur­gery. BJOG. 2002; 109: 302-12

7. Spen­cer G. Pro­jec­ti­ons of the po­pu­la­ti­on of the Uni­ted Sta­tes,by age, sex, ra­ce,1983 to 2080. Was­hing­ton, DC: U.S. Dept. of Com­mer­ce Bu­rea­u of the Cen­sus.1984

8. Gam­bo­ne JC, Rei­ter RC. Hyste­rec­tomy: im­pro­ving the pa­ti­ent’s de­ci­si­on-ma­king pro­cess. Clinc Obs­tet Gyne­col. 1997;40:868-77

9. Gam­bo­ne JC, Rei­ter RC. Non­sur­gi­cal ma­na­ge­ment of chro­nic pel­vic pa­in: a mul­ti dis­cip­li­nary ap­pro­ach. Clin Obs­tet Gyne­col 1990;33: 205-11

10. Jo­nes D, Hal­bert DR, De­mers LM, et al. Pros­tag­lan­din le­vels in en­do­met­ri­al jet wash spa­ci­ments in pa­ti­ents with dysme­norr­he­a be­fo­re and af­ter in­do­met­ha­cin the­rapy. Pros­tag­lan­dins.1975; 10:1047-56

11. Di­Sai­a PJ: Sur­gical as­pects of cer­vi­cal car­ci­no­ma Can­cer 48:548-559, 1981

12. Lars­son PG, Carl­sson B. Do­es pre- and pos­to­pe­ra­ti­ve met­ro­ni­da­zo­le tre­at­ment lo­wer va­gi­nal cuff in­fec­ti­on ra­te af­ter ab­do­mi­nal hyste­rec­tomy among wo­men with bac­te­ri­al va­gi­no­sis? In­fect Dis Obs­tet Gyne­col 2002; 10(3):133-40

13. Ta­nos V, Ro­jansky N. Proph­ylac­tic an­ti­bio­tics in ab­do­mi­nal hysterc­tomy. J Am Coll Surg. 1994; 179(5): 593-600

14. Aha­ro­ni A, Ka­ner E, Le­vi­tan Z et al. Pros­pec­ti­ve ran­do­mi­zed com­pa­ri­son bet­we­en an open and clo­sed va­gi­nal cuff in ab­do­mi­nal hyste­rec­tomy. Int J Obs­tet Gynae­col. 1998; 63(1):29-32

15. Gup­ta JK, Di­nas K, Khan KS. To pe­ri­to­ne­ali­ze or not to pe­ri­to­ne­ali­ze? A ran­do­mi­zed tri­al at ab­do­mi­nal hyste­rec­tomy. Am J Obs­tet Gyne­col 1998; 178(4): 796-800

16. Bag­gish MS. Ab­do­mi­nal hyste­rec­tomy. In Bag­gish MS & Ka­ram MM (eds). At­las of pel­vic ana­tomy and gyne­co­lo­gic sur­gery. Phi­la­delp­hi­a. PA: WB Sa­un­ders 2001 pp 44- 60

17. So­per DE, Bump RD, Hurt WG. Wo­und in­fec­ti­on af­ter ab­do­mi­nal hyste­rec­tomy: ef­fect of the depth of sub­cu­ta­neo­us tis­su­e. Am J Obs­tet Gyne­col. 1995;173(2):465-9

18. Tay­lor G, Her­rick T, Mah M. Wo­und in­fec­ti­ons af­ter hyste­rec­tomy: op­por­tu­ni­ti­es for prac­ti­ce im­prov­ment. Am J In­fect Con­trol. 1998; 26(3):254-7

19. Ma­ki­nen J, Jo­hans­son J, To­mas C et al. Mor­bi­dity of 10110 hyste­rec­to­mi­es by type of ap­pro­ach. Hu­man Rep­rod 2001:16(7):1473-8

20. Con­de-Agu­de­lo A. In­tra­fas­ci­al ab­do­mi­nal hyste­rec­tomy: out­co­mes and comp­li­ca­ti­ons of 867 ope­ra­ti­ons. Int J Obs­tet Gynae­col. 2000: 68(3):233-239

21. Hark­ki-Si­ren P, Sjo­berg T, Ti­iti­nen A. Uri­nary tract in­ju­ri­es af­ter hyste­rec­tomy. Obs­tet Gyne­col. 1998; 92(1):113-118

22. Stany MP, Far­ley JH. Comp­li­ca­ti­ons of gyne­co­lo­gic sur­gery. Surg Clin North Am. 2008; 88:343-359

23. Cos­son M, Lam­ba­udi­e E, Bou­ker­ro­u M et al. Va­gi­nal, la­pa­ros­co­pic, or ab­do­mi­nal hyste­rec­to­mi­es for be­nign di­sor­ders: im­me­dia­te and early po­sto­pe­ra­ti­ve comp­li­ca­ti­ons. Eur J Obs­tet Gyne­col Rep­rod Bi­ol. 2001; 98: 231-6

24. Wydra D, Eme­rich J, Ci­ach K, et al. Sur­gi­cal pel­vic pac­king as a me­ans of con­trol­ling mas­si­ve in­tra­ope­ra­ti­ve blee­ding du­ring pel­vic pos­te­ri­or exen­te­ra­ti­on- a ca­se re­port and re­vi­ew of the li­te­ra­tu­re. Int J Gyne­col Can­cer. 2004; 14:1050-4

25. Gim­bel H. To­tal or sub­to­tal hyste­rec­tomy for be­nign ute­ri­ne di­sea­ses? A me­ta-analy­sis. Ac­ta Obs­tret Gyne­col Scand. 2007; 86: 133-144

26. Has­son HM. Cer­vi­cal re­mo­val at hyste­rec­tomy for be­nign di­sea­se. Risk and be­ne­fits. J Rep­rod Med. 1993; 38:781-790

27. Dri­fe J. Con­ser­ving the cer­vix at hyste­rec­tomy. Br J Obs­tet Gynae­col. 1994; 101: 563-4

28. Kay VJ, Das N, Mah­mo­od TA et al. Cur­rent prac­ti­ce of hyste­rec­tomy and oop­ho­rec­tomy in the Uni­ted King­dom and Re­pub­lic of Ire­land. J Obs­tet Gynae­col. 2002; 2(6):672-680